Yüce Allah, yaratmış olduğu her bir varlık için, kendisinin varlığını devam ettirebileceği bir alan meydana getirmiştir. İnsanoğlu için bu dünya hazırlanmış, ona hayatını devam ettirebilmesi için sayısız nimetler verilmiş, ihtiyaçlarına cevap bulabilecek yaşam alanları oluşturulmuştur. Bu dünyada can bulan insan, kısa bir yaşamdan sonra ölümle bu dünya hayatını nihayete erdirmektedir. İnsan yaşantısının asıl yaşam alanı ise, ölümden sonra başlayan Ahiret hayatıdır. Dünya hayatının önemi ve anlamı işte bu noktada ortaya çıkmaktadır.
Dünya ahiret için önemlidir. Peygamber Efendimizin ifadesiyle اللَّهُمَّ لا عَيْشَ إِلاَّ عَيْشُ الآخِرَةِ “Allah’ım! Gerçek hayat sadece âhiret hayatıdır.” (Buhârî, Rikak 1) Dünya hayatında insana verilen her şey dünyada kalıcıdır. Bu sebeple Ahiret hayatına iman edildiği, ahiret hayatı için gerekli hassasiyet gösterildiği kadar bu hayat önem kazanmaktadır. Ebedi hayat olgusu zihinlerde canlı tutulursa ve gönülde bu iman baki kalırsa dünya hayatının asıl manası ortaya çıkacaktır. Bu mananın adı; İmtihandır.
İmtihan her bir birey içim ayrı cereyan etmektedir. Her ferdin imtihanı ayrı ayrıdır. Kimi zenginliğiyle, kimi fakirliğiyle, kimi evlatlarıyla, kimi eşiyle, kimi ana-babasıyla, kimi hastalıkla vb. nice imtihan şekilleri. İmtihanlar ayrı ayrı olsa da imtihanlarda başarılı olma şekli ise tek. Oda; Sabır. İmtihanların zorluğunu hafifletecek olan, başarının anahtarı, Sabırdır. İmtihan hayatın bir gerçeği ise, bu imtihanda takınacağımız tavır sabır ise bu imtihanın sonucunda kavuşacağımız şey nedir diye aklımıza bir soru gelebilir. İşte Yüce Rabbimiz, imtihan şekillerini, sabrın önemini ve sonuçta sabrın kazanımlarını Kur’an-ı Kerim’de bizlere şöyle bildirmektedir.
وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوفْ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الأَمَوَالِ وَالأنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ {} الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِيبَةٌ قَالُواْ إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّـا إِلَيْهِ رَاجِعونَ {} أُولَـئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَـئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ
Andolsun ki sizi biraz korku ve açlıkla, bir de mallar, canlar ve ürünlerden eksilterek deneriz. Sabredenleri müjdele. Onlar; başlarına bir musibet gelince, “Biz şüphesiz (her şeyimizle) Allah’a aidiz ve şüphesiz O’na döneceğiz” derler. İşte Rableri katından rahmet ve merhamet onlaradır. Doğru yola ulaştırılmış olanlar da işte bunlardır.[1]
Hz. Peygamberimiz (s.a.s.) bir hadislerinde cehennemliklerin dünyada çekmiş olduğu ferahın, cennetliklerin ise dünyada çektikleri sıkıntıların cehennem ve cennete nispetle şöyle anlatmakta ve dünyada çekmiş olduğumuz imtihanın neticesinde cennet var ise dünyalık meşakkatin hiçbir öneminin olmadığına şöyle işaret etmektedir. “Cehennemliklerden olup, dünyada pek müreffeh hayat yaşayan bir kişi kıyamet gününde getirilip cehenneme bir kere daldırılır. Sonra:
– Ey âdemoğlu! Sen hayırlı bir gün gördün mü? Herhangi bir nimete nâil oldun mu? denilir. O kişi:
– Hayır, vallahi Rabbim! Öyle bir şey görmedim, der. Cennetliklerden olup, dünyada insanların en yoksul olanı getirilir cennete bir kere daldırılır. Ona da:
– Ey âdemoğlu! Sen herhangi bir yoksulluk ve sıkıntı gördün mü? Hiç zorluk ve darlık çektin mi? denilir. O kişi de:
– Hayır, vallahi Rabbim! Hiçbir yoksulluk ve sıkıntı görmedim, zorluk ve darlık çekmedim, der.”[2]
Dünya hayatında verilenler geçici birer metadır ve insanoğlu ölümle bu geçici metaların tümünden istese de istemese de ayrılacaktır. Kendisiyle kalacak olan amelleridir. Allah-u Teala bir ayette şöyle buyurmaktadır.
زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاء وَالْبَنِينَ وَالْقَنَاطِيرِ الْمُقَنطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ذَلِكَ مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَاللّهُ عِندَهُ حُسْنُ الْمَآبِ
“Nefsânî arzulara, özellikle kadınlara, oğullara, yığın yığın biriktirilmiş altın ve gümüşe, salma atlara, sağmal hayvanlara ve ekinlere karşı aşırı düşkünlük insanlara süslü gösterildi. Bunlar, dünya hayatının geçici menfaatleridir. Halbuki varılacak güzel yer, Allah’ın katındadır.”[3] Sevgili Peygamberimiz (s.a.s.) bir hadislerinde bu hususa şöyle dikkat çekmektedir.
يَتْبَعُ المَيِّتَ ثَلاثَةٌ : أَهْلُهُ وَمالُهُ وَعَمَلُهُ : فَيَرْجِعُ اثْنَانِ . وَيَبْقَى وَاحدٌ : يَرْجِعُ أَهْلُهُ وَمَالُهُ وَيَبْقَى عَمَلُهُ
“Ölen kimseyi peşinden üç şey takip eder: Aile çevresi, malı ve yaptığı işler. Bunlardan ikisi geri döner, biri ise kendisiyle birlikte kalır. Aile çevresi ve malı geri döner; yaptığı işler kendisiyle birlikte kalır.”[4]
Asıl yaşam alanı olan Ahiret için bu dünya, imtihan sahası olarak belirlenmiştir. Bu hayata gelen her bir birey için ayrı bir imtihan gerçekleştirilmiş, bu imtihanda niceleri başarılı olurken niceleri de kaybetmiştir. Hz. Adem, Cennette bir meyveyle imtihana tabi tutulmuş, imtihanında başarısız olunca yeryüzüne gönderilmiş, hatasını anlayınca Rabbine niyazda bulunmuş hatasından dönmüş, dünya ve Ahiret için kazananlardan olmuştur. Firavun dünyada yaratılış hikmetini anlamamış, yaratıldığını unutup tanrılık iddiasında bulunmuş, Yüce Allah kendisinin yanlış yolda olduğunu ve gerçek doğruya dönmesi için kendisine peygamber göndermiş, buna rağmen hatasından dönmeyen firavun, imtihanını kaybetmiştir. Hz. Eyüp, kendisine verilen hastalığa sabretmiş, kendisinden hiçbir zaman isyan sözcükleri çıkmamış ve imtihanını kazananlardan olmuştur. Hz. Nuh’un oğlu tufan koptuğu zaman babasının gemide olduğunu gördüğü halde, Babasının kendisine uzattığı eli tutmamış, boğulup imtihanını kaybetmiştir. Sevgili Peygamberimiz, kendisine verilen görevleri harfiyen yerine getirmiş, dünya hayatını bir ağaç gölgesinde bir müddet kalıp oradan ayrılan yolcuya benzetmiş, bu hayatın önemini ahiretin kazanılması açısından değerlendirmiştir. Hz peygamberin tebliğine kulak vermeyen Mekke müşrikleri geçici dünya hayatını ebedi zannetmişler ve imtihanlarını kaybetmişlerdir.
Dünya hayatında bizlere verilen her şey imtihan içindir. Dünya insanlar için çekici kılınmıştır. Yüce Rabbimiz bir ayette şöyle buyurmaktadır.
إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَّهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً
“İnsanların hangisinin daha güzel amel yaptığını deneyelim diye şüphesiz biz yeryüzündeki şeyleri ona bir zinet yaptık.”[5] Bir diğer ayette ise dünya hayatının bir oyun ve eğlenceden ibaret olduğu bizlere şöyle hatırlatılmaktadır.
وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلاَّ لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَلَلدَّارُ الآخِرَةُ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ يَتَّقُونَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ
“Dünya hayatı ancak bir oyun ve bir eğlencedir. Elbette ki ahiret yurdu Allah’a karşı gelmekten sakınanlar için daha hayırlıdır. Hâlâ akıllanmayacak mısınız?”[6] Dünya hayatının geçiciliğine, oyun ve eğlencesine, çekiciliğe aldananlar, Allah’ı ve ahireti unutanlar kaybedenlerden olmuşlardır. Bu aldanışa düşmeyenlerin sonu ise huzur, mutluluk ve bahtiyarlık olmuştur.
Dünya hayatının bitmeyeceğine aldanmak insan için sıkıntıların başlangıcıdır. İmtihanın unutulmasının temel sebeplerindendir. Yüce Rabbimiz Kur’an-ı Kerim’de akıllarımız için bir benzetme yaparak dünya hayatının faniliğine ve dünya hayatının çekiciliğine aldanmanın insana açmış olduğu sıkıntıyı şöyle anlatmaktadır. “Dünya hayatının hâli, ancak gökten indirdiğimiz bir yağmurun hali gibidir ki, insanların ve hayvanların yedikleri yeryüzü bitkileri onunla yetişip birbirine karışmıştır. Nihayet yeryüzü (o bitkilerle) bütün zinet ve güzelliklerini alıp süslendiği ve sahipleri de onun üzerine (her türlü tasarrufa) kadir olduklarını sandıkları bir sırada, geceleyin veya güpegündüz ansızın ona emrimiz (afetimiz) geliverir de, bunları, sanki dün yerinde hiç yokmuş gibi, kökünden yolunmuş bir hâle getiririz. İşte düşünen bir toplum için, âyetleri böyle ayrı ayrı açıklıyoruz.”[7] Bir diğer ayet ise şöyledir. “Onlara dünya hayatının neye benzediğini söyle! Dünya hayatı, gökten indirdiğimiz bir suya benzer ki, onunla yeryüzünün bitkileri gelişip birbirine karışır ve sonunda rüzgârların savurup uçurduğu kuru bir çöp kırıntısı haline döner. Allah, her şeyi meydana getirmeye gücü yetendir. Mal ve oğullar dünya hayatının süsüdür. Ebedî kalacak iyi işler ise Rabbinin katında hem sevapça daha hayırlı hem de ümit bağlamaya daha lâyıktır.”[8]
Dünya var edildiğinden beri nice insanlar yaratılmıştır. Yaratılan her insan, ayrı bir imtihana tabi tutulmuştur. Dünya hayatı ölümle bitecek ve biten bu hayatta yapılan her şey sorguya tutulacaktır. Bu dünyamızı ahretimizi de güzelliğe ve mutluluğa kavuşturmak için Yüce Rabbimizin bizlerden istemiş olduğu emir ve yasaklara riayet etmeli ve beraberce yaşadığımız insanlarında haklarını da çiğnememeliyiz.
Üç aylar denen yeni ve yine bereket, mağfiret ve merhamet aylarına kavuşmuş bulunuyoruz. Bu ayların bizlere sağlamış olduğu bu manevi iklimde hayat imtihanımızın başarılı geçmesi ve ahirette mutluluğu yakalayanlardan olmak için tüm çabamızı sarf etmeliyiz. Bize verilen imtihanların farkında olmalıyız. Ne ile imtihan olduğumuzun farkında olursak o hususlarda alacağımız tedbirler bizler için daha faydalı olacaktır. Dünya hayatını geçiciliğini unutmayalım. Her daim aklımızda olmasına gayret gösterelim. Ölümden sonraki asıl hayatımız için amellerimizi çoğaltalım.
Vaazımızın bu kısmında yapmış olduğumuz açıklamaları şu ana başlıklar altında özetleyerek yapmamız gerekenleri yeniden hatırlatmak istiyorum.
1.Dünya hayatı geçicidir. Mutlaka ölümle sonlanacaktır. Ahiret hayatı ise bakidir, ölümle başlayıp ebediyen devam edecektir. Dünya hayatıyla ahiret hayatını birbirine benzetmek bu haliyle pek doğru olmayacaktır.
2.Dünya hayatı nefsanî istekler için süslü, cazibeli yaratılmıştır. Dünyanın her türlü süsü, makamı, malı-mülkü, zenginliği geçicidir. Bu cazibeye, zenginliğe, mala-mülke, makama aldanmamalıdır. İnsanın asıl hedefi ahreti kazanmak olmalıdır. ahreti kazanmanın yolu ise bu dünya hayatında bizlere sunulmuş imtihanları değerlendirmekle gerçekleşecektir.
3.Dünyada bir imtihan vesilesi olarak verilmiş konumlarımıza çok fazla sevinmemeli veya çok fazla üzülmemeliyiz. Zenginlik bir imtihan vesilesi olabileceği gibi fakirlikte bir imtihan vesilesi olabilmektedir. Çalışmakta olduğumuz işlerimizde böyledir. Makamca en yüksekte olmakta imtihan vesilesidir, aşağıda olmakta imtihan vesilesidir. Önemli olan ise bulunduğumuz halde yaşantımızı insanların ve Allah’ın rızası doğrultusunda sürdürmüş olmamızdır. Bu sebeple bizden üstündekilere bakıp hayıflanmak veya bizden aşağıdakilere bakıp kibirlenmek yerine bize verilen nimetler için şükürde bulunmak bize fayda sağlayacaktır.
4.Ahiret yurduna insanların mal-mülk olarak hiçbir şey götüremediklerini her gün etrafımızda ölenler aracılığı ile görmekteyiz. Peygamber Efendimizin bildirdiği üzere bizimle ahiret yurduna gelecek olan -iyi veya kötü olsun- amellerimizdir. Bu sebeple Yüce Rabbimizin bizden istediklerini yerine getirmeye özen gösterirken yasaklarından da kaçınmaya gayret gösterelim.
5.Dünyadan ayrılmak veya dünya malından el-etek çekmek istenilen davranış şekli değildir. Önemli olan insanı Allah’tan gâfil kılacak, ibadet ve tâatine engel olacak derecede dünya malına dalmamaktır. Maddi bir ayrılık değil kalbi bir ayrılıktır dünya malından ayrılış. Bu sebeple bitmek tükenmez bilmeyen nefsanî isteklerimize esir olmamalıyız.
6.Bu hayatta bize verilen her şey bir ganimet bir fırsattır. Başımıza gelenin lehimize mi aleyhimize mi olduğunu bilemiyorsak, hayır gördüklerimizde şer, şer gördüklerimizde hayır olabiliyorsa, gaybı bilemiyorsak o zaman bize verilenlere sabır ve şükür yapabileceğimiz en doğru davranış şekli olacaktır. İsyan etmekle hiçbir sıkıntıya çare bulamayacağımız ise aşikâr değil midir?
Sonuç itibariyle imtihandan başarılı olmak imtihanı yapanın istediklerine uymakla sağlanacaktır. Dünya hayatını bizlere imtihan alanı olarak Allah-u Teala belirlemiştir. Bu imtihandan başarılı olmanın yolunu ise yine kendisi belirlemiştir. İstenilenlere isyan etmek yerine istenilenlere icabet etmek ve yasaklananlardan kaçınmak imtihanda başarılı olmanın anahtarıdır.
Vaazımızı Hz. Peygamber Efendimizin (s.a.s) bizlere sunmuş olduğu şu tavsiye ile bitiriyorum. Efendimiz şöyle buyuruyor.
مَا الدُّنْيَا في الآخِرَةِ إِلاَّ مِثْلُ مَا يَجْعَلُ أَحدُكُمْ أُصْبُعَهُ في الْيَمِّ . فَلْيَنْظُرْ بِمَ يَرْجِعُ
“Âhirete göre dünya, sizden birinizin parmağını denize daldırmasına benzer. O kişi parmağının ne kadarcık bir su ile döndüğüne baksın.”[9]
Yüce Rabbim bu günler hürmetine imtihanımızı başarıyla tamamlayıp dünya ve ahiret huzurunu yakalamayı cümlemize nasip etsin. Sabırla her türlü zorlukların üstesinden gelmeyi nasip etsin.
Cumanız mübarek olsun. Allah’a emanet olun.
Ahmet ÜNAL
Vaiz